I Tło historyczne
Zjazd horodelski zwołany został za radą króla Zygmunta Luksemburczyka, a zatem przygotowania doń musiały zostać podjęte wcześniej. Niestety, Długosz nie podaje na ten temat więcej szczegółów. Pewnym jest, że układ horodelski musiały poprzedzać intensywne rokowania pomiędzy królem Władysławem a Witoldem, a także królem i polskim rycerstwem, co wydaje się prawdopodobnym wobec intensywnych podróży króla po kraju. Jagiełło wrócił z Węgier do królestwa na początku sierpnia 1412 roku, a już 16 sierpnia wyruszył na spotkanie z Witoldem, do którego doszło pod koniec września (w dzień św. Michała) nad Bugiem, o milę od Hrubieszowa. Na zjeździe tym król „opowiedział mu dokładnie sprawy wzajemne z Zygmuntem królem Rzymskim i Węgierskim, zawarte z nim układy, i swoje w Węgrzech wydarzenia; poczem wszystkie niemal upominki otrzymane od tegoż króla Zygmunta podarował książęciu Witołdowi”. Oskar Halecki wysuwa jednak domysł, iż to nie pod Hrubieszowem zaplanowano sejm horodelski, lecz jeszcze w sierpniu, w Krakowie, gdzie bawił marszałek ziemski litewski Rumbolt Walimuntowicz, oraz “inni jeszcze goście Witołdowi”.
Jeżeli sprawę nowej unii omówił król z Litwinami w Krakowie, to z rycerstwem polskim mógł się rozmówić jeszcze tego samego roku w Niepołomicach, dokąd przybył w dzień św. Marcina, tj. 11 listopada, i gdzie zatrzymał się na piętnaście dni. W Niepołomicach przyjmował król „prałatów i panów polskich” i wyruszył z nimi, czy też z niektórymi, na Litwę, gdzie spędził zimę, i gdzie też obdarował Witolda resztą upominków węgierskich. W tym czasie też, na Litwie, mogło dojść do pierwszych ustaleń w sprawie adopcji herbowej pomiędzy szlachtą polską a wybranymi bojarami litewskimi w sprawie adopcji.
Zima 1412/13 była ważnym okresem ze względu na sytuację polityczną panującą pomiędzy Litwą i Zakonem Krzyżackim. Dyplomacja krzyżacka prowadziła w tym okresie w Rzymie intensywne starania wymierzone bezpośrednio w unię polsko - litewską, co, rzecz jasna, miało osłabić oba połączone państwa i dać Zakonowi wolną rękę przeciwko Litwie. W tym czasie też przybył na Litwę pełnomocnik króla Zygmunta Luksemburczyka, Benedykt Makray, który miał za zadanie zbadać i wyznaczyć granicę pomiędzy Litwą i Zakonem na Żmudzi, (bez czego nie mógł wejść w życie pokój toruński). Sprawa granic uświadomiła Witoldowi jak mu jest potrzebna pomoc dyplomatyczna Polski, z której asystą mógł wykazać bezpodstawność wszelkich krzyżackich skarg i pretensji, a także wykazała mu, że sam sobie szkodził, będąc zbyt ustępliwym wobec Zakonu, zwłaszcza, że docierały już do królewskich i książęcych uszu wieści o przygotowaniach wielkiego mistrza Henryka von Plauena do rozprawy militarnej, oraz o jego zabiegach dyplomatycznych w Rzymie.
Odpowiedzią strony polsko - litewskiej był zjazd w Horodle 2 października 1413 roku.
Pierwsi w Horodle byli wielki książę Witold, wraz z litewskim bojarstwem oraz przedstawiciele polskich rodów, wszyscy oni oczekiwali już tylko przybycia króla wraz ze świtą, co nastąpiło, z opóźnieniem zapewne, gdyż król podróżował lasami, „omijał wszystkie wsie i miasteczka, aby nie zarwał panującej zarazy, która jednak wielu znakomitych z jego dworzan sprzątnęła”. W Horodle zjawił się król Władysław 2 października.
II Postanowienia zjazdu
Od unii w Krewie do 1399 roku panowała zasada inkorporacji Litwy do Polski, a wielki książę był podporządkowany Jagielle. Unia radomsko - wileńska z 1401 rozpoczęła okres w stosunkach polsko – litewskich współistnienia dwóch niezależnych państw z Jagiełłą, jako królem polskim i zwierzchnim wielkim księciem Litwy i Witoldem, jako dożywotnim władcą Litwy. Jagiełło panował prawem dynastycznym, Witold z wyboru litewsko – ruskich bojarów i z woli króla polskiego i zwierzchniego pana Litwy.
Dokonywała się w ten sposób ewolucja instytucji wielkiego księcia, a zarazem rozpoczął się proces kształtowania \ przekształcania instytucji wielkiego księcia z dynastycznej w elekcyjną (aczkolwiek w obrębie rodu Giedyminowiczów), i taką pozostała aż do czasu unii lubelskiej.
Proces kształtowania się elekcyjności wielkiego księcia Litwy w obrębie rodu Giedyminowiczów, skierowany został na nowe tory unią horodelską. Dotąd panował stan rzeczy przejściowy, po którym – tj. po śmierci Witolda – miał powrócić do starego stanu, a zatem Jagiełło i jego synowie mieliby na nowo władać Wielkim Księstwem, jako dziedziczni jej właściciele. Postanowieniami na sejmie w Horodle zadecydowano, że tak się nie stanie, że władza wielkoksiążęca na Litwie pozostanie na stałe elekcyjną w obrębie dynastii, oraz, że stanie się najważniejszym czynnikiem gwarantującym Litwie państwową odrębność od Korony Królestwa Polskiego. W ten sposób unia horodelska ukształtowała stosunki polsko – litewskie na ponad 150 kolejnych lat.
Jednocześnie dokumenty horodelskie zawierają szereg postanowień mających na celu zabezpieczenie unii przed jakimikolwiek separatystycznymi dążeniami ze strony Litwy. Rzekło się już o elekcyjności wielkiego księcia spośród Giedyminowiczów, a w praktyce Jagiellonów. Natomiast postanowieniem, że możni polscy będą mieli wpływ na wybór wielkiego księcia zabezpieczono możliwość przejęcia władzy na Litwie przez ród inny niż Jagiellonowie, który potencjalnie mógłby dążyć do zerwania unii.
Związek obu państw został podkreślony stworzoną w Horodle nową instytucją, która niczym parlament państwa polsko – litewskiego miał się zbierać za wolą króla polskiego i wielkiego księcia litewskiego w Lublinie lub Parczewie. Ustanowiono także w Horodle utworzenie na Litwie ustroju administracyjnego na wzór polski, a zatem powstać miały tam urzędy ziemskie, województwa i kasztelanie, a wojewodowie i kasztelanowie mieli wejść w skład rady wielkoksiążęcej, tak samo jak ich odpowiednicy koronni wchodzili w skład rady koronnej przy królu. Upodobnienie wewnętrznej administracji Litwy do koronnej miało służyć, wbrew pozorom, nie dalszemu wyodrębnieniu Litwy, lecz na dłuższą metę i w zamyśle możnych polskich - jej ściślejszemu połączeniu, albo raczej – ułatwieniu w przyszłości jej ściślejszego połączenia z Koroną.
Realizacja powyższego byłaby znacznie utrudniona, gdyby bojarzy i duchowni litewscy pozostali w prawach swych niżej niż szlachta i duchowni Królestwa Polskiego, toteż wśród postanowień unii horodelskiej znalazł się najgłośniejszy i najobszerniejszy ustęp mówiący o nadaniu ochrzczonym bojarom litewskim herbów szlachty polskiej, a co ca tym idzie – także jej praw i przywilejów.
Wszystkim bojarom wyznania katolickiego, którzy w Horodle posiedli herb, nadano, tudzież potwierdzono, następujące przywileje: - prawo do swobodnego korzystania i zarządzania majątkami ziemskimi z wyjątkiem sprzedaży lub innej formy odstąpienia, które musiały posiadać zgodę monarchy poprzez jego urzedników; - prawo swobodnego wydawania za mąż córek - przywileje nadane Kościołowi litewskiemu.
W dokumencie wydanym przez króla Władysława Jagiełłę i wielkiego księcia Witolda znajdują się też zobowiązania rycerstwa wobec władców i monarchii: - zobowiązani są dochować wierności - mają obowiązek służyć zbrojnie, płacić podatki i budować zamki - za zdradę groziła konfiskata dóbr.
III Dokumenty unii horodelskiej dzisiaj
Istniały cztery dokumenty sporządzone w Horodle w 1413: 1) akt bojarów litewskich został przekazany stronie polskiej i na początku XX wieku znajdował się w archiwum książąt Czartoryskich w Krakowie (dokument nr 301, druk w „Zbiorze praw litewskich” Działyńskiego); 2) akt rycerstwa polskiego został przekazany stronie litewskiej i przechowywany był na początku XX wieku w archiwum Radziwiłłów w Nieświeżu (dokument nr 176, druk w Kodeksie Dyplomatycznym Polski, t. 1) 3) akt Jagiełły i Witolda został sporządzony w dwóch kopiach – po jednej dla Polaków i Litwinów; polska kopia na początku XX wieku znajdowała się w archiwum Czartoryskich w Krakowie (dok. nr 300, druk u Działyńskiego), kopia litewska w archiwum Radziwiłłów w Nieświeżu (nr 175, brak druku).
W roku 1919 nieświeskie archiwum Radziwiłłów zostało sprowadzone do Warszawy. Większa część zbiorów ulokowana została w pałacu Janusza Franciszka Radziwiłła, dokumenty najcenniejsze, tj. akty unii horodelskiej i lubelskiej, przechowywano osobno, w skrzyniach, w Bibliotece Ordynacji hr. Krasińskich. Los sprawił, że II wojny światowej nie przetrwały właśnie te najstarsze dokumenty, które w roku 1944 miały spłonąć lub też paść łupem szabrowników.
(Źródło informacji: „Archiwum Radziwiłłów” na stronie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie).
Akta: bojarów litewskich oraz polska kopia dokumentu królewskiego znajdują się w Muzeum Książąt Czartoryskich, zarządzanym obecnie przez Muzeum Narodowe w Krakowie.
Przemysław Graboś
Następna kolumna Do góryŹródło: Akta unii Polski z Litwą, dok. nr 51, Kraków 1932. Horodło, 2 października 1413 roku. Władysław Jagiełło król polski i najwyższy książę litewski i Witold wielki książę litewski określają charakter połączenia Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną polską i nadają szereg przywilejów bojarom Księstwa, zastrzegając, że mogą z nich korzystać tylko ci, którzy będą używać herbów, nadanych im przez szlachtę polską.
W imię Boże, amen. Na wieczną pamięć. Jesteśmy powinni duchownego pokarmu i zbawiennego napoju użyczać tym, którym panując pożytków doczesnych podajemy podpomożenia, abyśmy tym, które ku cielesnej potrzebie podejmujemy, i zbawienne też nauki im, ile z nas może być, podawali, iżbyśmy się nie zdali tylko o pożytkach doczesnych starać a wieczne opuszczać, i skąd darów błogosławieństwa i zapłaty wiecznej czekamy, aby stąd nie poczuliśmy uszkodzenia żywota wiecznego i aby na prace nasze nie stradaliśmy pożytków zapłaty pożądanej. Jest rzecz pożyteczna dowiedać się o tym i pilnie przeglądać, aby jako ludziom dajemy cielesne dobrodziejstwa, też abyśmy rozważali, jakobyśmy im i niebieskie pokarmy dawali, i które na tym świecie bogactwy prędko przemijającymi ubogaczamy, tymże drogę wiecznego błogosławieństwa abyśmy pokazowali, aby tu naszej szczodrobliwości znali pomocy, a potym przyszłej chwały zapłaty przez pokazanie nasze otrzymali w imię Zbawiciela nas wszystkich. Dlatego my, Władysław, z łaski Bożej król polski i ziem krakowskiej, sandomirskiej, sieradzkiej, lanczyckiej, kujawskiej, litewskiej najwyższe książę, pomorski, ruski pan i dziedzic, i Aleksander rzeczony Witowd wielkie książę litewskie i ziem ruskich pan i dziedzic, oznajmujemy przez niniejszy list, którym to wiedzieć przynależy wszystkim teraz i potym będącym, którzy tego wiadomość będą mieć, iż ziemie litewskie i ich obywatele poddani państwu naszemu (którym częstokroć rękę szczodrobliwości naszej rozciągamy i o pożytki ich starając się mieliśmy o tym pieczą, jakobyśmy za częstym staraniem stan i zawołanie ich uczynili zacniejsze), chcąc tedy je z wielkim pożądaniem w nabożeństwie przyjętej wiary na potomne czasy utwierdzić i ugruntować, aby je najwyższy Pan, za którego łaską a staraniem naszym wzięli oświecenie wiary ku chwale i czci imienia swego i tejże wiary powszechnej oświeceniu, pomazaniem łaski swej utwierdził, iż gdyśmy ich częstokroć dary szczodrobliwości naszej pocieszyli, tedy też, jako najbardziej być może, chcemy je dychownemi dary zachować i przez dobre sprawy i prace utrzymać. Którzy aby w stałości wiary tym lepiej się ćwiczyli, iżeby z cnoty w cnotę postępowali, jarzmo niewolej, w której do tego czasu byli zamotani i związani, z szyje ich składając i rozwiązując, z wrodzonej nam szczodrobliwości i łaski jem wolności, swobody, łaski, exempcje i przywileje, które zwykły być dawane ludziom powszechnej wiary, wedle zamknienia w sobie niniejszego przywileju dajemy i użyczamy.
1. A naprzód acz od tego czasu, od którego za natchnieniem Ducha świętego wiary powszechnej poznawszy jasność koronę Królestwa polskiego przyjęliśmy dla rozmnożenia chrześcijańskiej wiary i dobrego stanu i pożytku ziem naszych litewskich, one z ziemiami i państwy im przyległemi i spojonemi przerzeczonemu Królestwu naszemu polskiemu przywłaszczyliśmy, wcielili, złączyli, zjednoczyli, przydali, sprzymierzyli, za zwoleniem jednostajnym naszym i innych braciej i wszystkich panów, szlachty, przełożonych i bojarów wolą tejże ziemie litewskie dla nieprzyjacielskich najazdów i zdrad Krzyżaków i im przyległych i inych którychkolwiek nieprzyjaciół (którzy przerzeczone ziemie litewskie i Królestwo polskie chcą spustoszyć o skazie tych państw myśląc) w prześpieczeństwie i w pewnej obronie postawić i jem wieczny pożytek zjednać, też ziemie, któreśmy zawżdy zupełnym państwem i prawem dostatecznym do tego czasu mieli i mamy od przodków i rodziców naszych i porządkiem urodzenia naszego, jako prawdziwy pan za wolą panów, szlachty, bojarów i zwoleniem, przyłączywszy je przerzeczonemu Królestwu polskiemu, powtóre wcielamy i prawie w wnętrzności kładziemy, przywłaszczamy, złączamy, przyłączamy, sprzymierzamy i na wieki przykładamy, skazując one ze wszystimi ich państwami, ziemiami, księstwy, przełożeństwy, powiaty, własnościami i ze wszystkiem prawem koronie Królestwa polskiego na wieczne czasy, aby zawżdy były zjednoczone, nieodezwanie i przez sporu wszelakiego.
2. Też wszystki kościoły ziem litewskich przerzeczonych, tak cathedrales, jako collegiatas, parochiales, albo conventuales, w Wilnie i gdzieniegdzie zbudowane, i które mają być i są zbudowane, fundowane, we wszystkich ich wolnościach, swobodach, przywilejach, exempcjach, i zwyczajoch wszystkich zachowywamy przez niniejszy list wedle zwyczaju Królestwa polskiego.
3. Także pany, szlachtę i bojary ziem naszych litewskich w darowiznach, przywilejach, w dozwoleniach im przez nas danych, udzielonych, gdy tylko będą powszechnej wiary i rzymskiemu Kościołowi poddani, i którym są nadane herby, niech się z nich weselą, uczestnicy będą i ich używają, tak jako panowie i szlachta Królestwa polskiego swych używają i z nich się weselą.
4. Też przerzeczeni panowie i szlachta majętności swe ojczyste jednakimże prawem niech dierżą i darowania nasze, na które listy mają mocne, utwierdzone wieczną mocą, także niech dierżą i będą mieć moc ony przedać, zamienić, oddalić, darować i ku swym pożytkom obracać. Wszakże to ma być za osobnym dozwoleniem naszym, tak, iż gdy je będą oddalać, frymarczyć, darować, to przed nami albo naszymi urzędniki wedle zwyczaju Królestwa polskiego będą czynić i je zdawać.
5. Też po śmierci rodziców potomstwu nie mają być brane majętności dziedziczne, ale one mają dzierżeć i z potomki swemi jako panowie i szlachta Królestwa polskiego swoje dzierżą i ku używaniu wedle swego zdania obracają.
6. Także też żonom ich oprawy na dobrach i wsiach, które mają po rodzicach swych albo od nas pozwolone na wieki, będą mogli naznaczyć, jako w Królestwie polskim bywają naznaczone. A córki i siostry i ine powinowate swe przerzeczeni panowie i szlachta ziem litewskich będą mogli w małżeństwo dawać mężom tylko powszechnej wiary, wedle upodobania swego i wedle zwyczaju Królestwa polskiego, który jest zdawna chowan.
7. Wszakże ty wolności szkodzić temu nie mają, aby szlachta nie miała być k temu przyciśniona, aby budować zamków i wojny służyć i podatków dawać wedle starego zwyczaju nie była powinna.
8. To osobliwie wyrażając, iż wszyscy panowie i szlachta ziem litewskich wiarę i powinną wiary chrześcijańskiej stałość, to jest nam Władysławowi królowi polskiemu i Aleksandrowi albo Witowdowi wielkiemu książęciu litewskiemu i potomkom naszym będą powinni trzymać i chować jako panowie i szlachta Królestwa polskiego swym królom zwykli są chować i trzymać. Na co panowie, przełożeni, bojarowie ziem litewskich przerzeczonych przysięgę już nam uczynili, jako to jaśniej w liściech ich, które sobie wespołek z pany Królestwa polskiego zobopolnie dali, jest opisano.
9. Tymże obyczajem pod przysięgą i pod straceniem dóbr swoich żadnym książętom, panom i inym któregokolwiek stanu ludziom, którzy ziemiom Królestwa polskiego zechcą się przeciwić, rady, łaski i podpomożenia żadnego nie będą dawać, ale one jako nieprzyjaciele ziemie i państw litewskich wszystką mocą będą niszczyć, nie mając na żadnego baczenia, jedno na nas i na potomki nasze, jakoż to panowie i szlachta przerzeczeni za się i potomki swe przez przysięgę wiary swej czynić się obowiązali.
10. Także dostojeństwa i stolice i urzędy, jako w Królestwie polskim są postanowione, także postanowione i rozrządzone będą, to jest w Wilnie wojewoda i kasztelan wileński, a potym w Trokach i na innych mieścach, jako nam napożyteczniej będzie się zdało, wedle upodobania wolej naszej, aby trwały na wieczne czasy. A na takowe dostojeństwa niechaj nie będą wybierani, jedno którzy są powszechnej wiary i poddani świętemu Rzymskiemu Kościołowi. I też urzędy ziemie wieczne, jako chrześcijańskiej wiary ludziom niech będą podawane i do rady naszej przypuszczani i przy tych niech będą, gdy o dobrym Rzeczypospolitej będziemy radzić. Abowiem częstokroć różność wiary przywodzi różność umysłów i rady bywają wydawane, które mają być tajemnie chowane.
11. Też wszyscy, którym takowe listy i przywileje bywają pozwalane, nigdy nas Władysława króla polskiego i Aleksandra Witowda wielkiego księcia litewskiego, póki będziemy żywi, i potomków naszych, królów polskich i książąt litewskich, którzy od nas i potomków naszych będą stawieni, nie opuszczą ani od nich odstąpią pod wiarą i czcią i pod obowiązkiem przysięgi, iż wiernie i mocnie przy nas i potomkach naszych będą stać swą przyjaźnią, radą i pomocą na wieczne czasy i na wieki.
12. To też k temu przydajemy, iż przerzeczeni panowie i szlachta po śmierci Aleksandra, to jest Witowda wielkiego książęcia litewskiego, żadnego nie mają mieć i obrać za wielkie książę, jedno którego król polski i jego potomkowie za radą prełatów i panów polskich i ziem litewskich będą rozumieli obrać i postawić. I także prełaci, panowie i szlachta Królestwa polskiego, gdyby król polski przez potomstwa prawdziwego zszedł, króla i pana nie mają sobie obierać przez wiadomości i rady naszej, to jest Aleksandra wielkiego książęcia i panów i szlachty ziem litewskich przerzeczonych, wedle sposobu i opisania pierwszych listów.
13. Też przerzeczonych wolności i przywilejów i takowych łask tylko oni panowie i szlachta ziemie litewskiej mają używać i z nich się weselić, którym są dane herby szlachty Królestwa polskiego i którzy są chrześcijańskiej wiary i poddani rzymskiemu Kościołowi, a nie odszczepieńcy albo niewierni.
14. Też wszystkie listy, któreśmykolwiek Królestwu polskiemu i ziemiam litewskim przed ośmia albo siedmią lat albo potym przy koronacjej naszej dali i pozwolili, przez niniejszy list potwierdzamy, mocne czyniemy, pochwalamy i moc wiecznej mocy wkładamy, mając je za wpisane i włożone w ten przywilej.
15. To też dokładamy osobliwie i mianowicie, iż przerzeczeni panowie i szlachta Królestwa polskiego i ziemi litewskiej sejmy i stanowienia rzeczy, kiedy tego będzie potrzeba, w Lublinie albo w Parczewie albo na innych mieścach k temu sposobnych za dozwoleniem i wolą naszą mają odprawiać dla pożytku i potrzeby Królestwa polskiego i dla lepszego ziem litewskich przerzeczonych.
16. Nadto my Alexander albo Witowd za zwoleniem najjaśniejszego książęcia pana Władysława króla polskiego, brata naszego najmilszego, wybieramy na herby szlachty polskiej ziem litewskich naszych szlachtę niżej napisaną, które sama Królestwa polskiego szlachta, także ze wszystkimi, którzy z ich pokolenia idą, ku braterstwu i spowinowaceniu przyjęli. A naprzód szlachta herbu Leliwy Moniwida wojewodę wileńskiego, Jadora [Zadora] wojewodę Jawna wileńskiego, Rawa Minigała kasztelana wileńskiego, Lsy Sunigała kasztelana trockiego, Jastrzębcy albo Lazanki alias Bolesty Nagorę, które zową Niemiery, Trąbki Hostykona, Topory Butryma, Łabędzie alias Skryńscy Goligunta, Poraje Mikołaja Bylimina, Dembno Korewę, Odrowąs Wyszegierda, Wadwicz Piotra Mondygierta, Dria Mikołaja Tawtygierda, Habdaniec Jana Gastołda, Połkoza Wołczka Kutwę, Gryfowie Butowda, Srzeniawa Jadalda, Popodze Kalona, Grzymała Jana Rymowidowicza, Zaremba Gineta Konczewicza, Pierzchała Dawxę, Nowina Mikołaja Boynara, Działosza Wołczkona Kokuthowicza, Kopacz Gedorwocha, Rola Dangiella, Sirokomla Jakuba Mingela, Kot Morski Wojsznara Wilkolewicza, Powala Irzego Sangawa, Pomian Sakę, Doliwa Naczkona, Sarza Twerburta, Dolanga Monstwilda, Bogoria Stanisława Wiszyngę, Janina Wojszyma Danczykowicza, Bichawa Monstolda, Świnka Andrzeja Dewknetowicza, Rolda Mynymulda Seśnikowicza, Sulima Bodywiła, Nalencz Koczana, Łodzia Miczucha, Gelitowe Gerduda, Korczakowie Czuppę, Biała Mojdylona Czuszołowicza, Wanczyk Koczana Sukowicza, Czołek Jana Ewila, Godzamba Stanisława Buthowthowica, Osmorog alias Gieralth Surguta z Kieslinia etc. Których to herbów i zawołania przerzeczona szlachta, panowie i bojarowie ziem litewskich od tego czasu i na potym na wieczne czasy będą używać i niech się weselą, jako przerzeczona szlachta Królestwa polskiego zwykła uzywać i je mieć.
A żeby dostateczniejszą moc wszytki przerzeczone rzeczy wzięły, kazaliśmy dla pewniejszej mocy niniejszy list pieczęciami naszemi utwierdzić. Przy czym byli i na co zwalali i za wdzięczno to mieli nauczciwszy w Panu Chrystusie ojcowie ksiądz Mikołaj gnieźnieński arcybiskup, Wojciech krakowski, Jan włocławski, Piotr poznański, Jakub płocki, Mikołaj wileński, Jan arcybiskup lwowski, Maciej przemyski, Michał kijowski, Grzegorz włodzimierski, Zbigniew kamieniecki, biskupi, gdy chełmski i ine kościoły wakowały. I wielmożni, mężni: Krystyn krakowski kasztelan, Jan z Tarnowa krakowski, Mikołaj z Michałowa sandomirski, Sędziwój z Ostroroga poznański, Maciej z Wąsoszej kaliski, Jakub z Koniecpola sieradzki, Jan Ligęza lanczycki, Maciej z Labiszyna brzetski, Janusz z Kościelca gnewczowski wojewodowie, Michał z Bogumiłowic sandomierski, Jan z Szczekocina lubelski, Dobesław z Olesznice wojnicki, Floryan z Rokitnice wiślicki, Krystyn z Koziegłów sądecki, Marcin z Kulikowa gnieźnieński, Klimunt z Mokrzka radomski, Domarat z Kobylan biecki, Mostyć z Staszów poznański, Janus z Tuliskowa kaliski, Marcin z Kalinowa sieradzki, Piotr z Włoszczowej dobrzyński, Wojciech z Kościół brzestski, Jan z Lankoszyna lanczycki, Krystyn kruszwicki, Jan z Lazuchowa zawichostski, Marcin z Lubnice brzeziński, Stanisław Gamrat połaniecki, Jan z Bogumiłowic czechowski, Maciej Kot nakielski, Grot z Janczowic małogostski, Iwan z Obichowa srzemski, Janus Furman międzyrzecki kasztelani, Zbigniew z Brzezia Królestwa Polskiego marszałek, Piotr Szaffraniec podkomorzy, Marcin z Wrocimowa chorąży krakowski, Paweł z Bogumilic krakowski, Mikołaj z Strzelec sandomierski, Mikołaj z Czarnkowa poznański, Jaka kaliski, Andrzej z Lubrańca kujawski, Piotr z Widawy sieradzki, Mikołaj z Suchodołów lubelski, Piotr z Tur lanczycki sędziowie.
Działo się w miasteczku Hrodle przy rzece Bugu na sejmie walnym w dzień wtóry miesiąca października roku Pańskiego tysięcznego czterzechsetnego trzynastego. Dan przez ręce uczciwego w Panu Chrystusie ojca, księdza biskupa krakowskiego, nam szczerze miłego, a pisan przez ręce Ciołka kanonika sandomierskiego, sekretarza naszego.
Następna kolumna Do góry„Z oryginału pargaminowego w archiwum Radziwiłłów.” [J. Żerbiłło Łabuński,] Unia Litwy z Polską (1385 - 1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład pierwszych dołączył J. Żerbiłło Łabuński, Warszawa, ok. 1914 roku, s. 197 – 203.
W imię pańskie, amen. Na wieczną rzeczy pamiątkę. Wiadomo wszystkim, ze nie dostąpi łaski zbawienia, kto nie będzie wspierany tajemnicą miłości, która nie działa opacznie, która promienieje własną dobrocią, zwaśnionych godzi, pokłóconych łączy, odmienia nienawiście, uśmierza gniewy i daje wszystkim pokarm pokoju, rozproszone zbiera, znękane krzepi, nierówne gładzi, krzywe prostuje, wszystkie cnoty wspomaga, a żadnej nie szkodzi, miłuje wszystko i jeśli kto pod jej skrzydła się schroni, znajdzie bezpieczeństwo i nie będzie się obawiał znikąd napadu; przez nią prawa się tworzą, królestwa rządzą, miasta porządkują i stan rzeczypospolitej do najlepszego końca dochodzi; ona się we wszystkich cnotach wybornie mieści, a kto nią pogardzi, ten wszystko utraci. Przeto my, prałaci, panowie, szlachta i wielmoże królestwa polskiego, wszyscy razem i każdy oddzielnie, oznajmujemy wszystkim, komu wiedzieć należy, obecnym i przyszłym, którzy o niniejszym wiedzieć będą:
Ponieważ dążymy pobożnem życzeniem do tego, abyśmy spoczęli pod skrzydłami niezmiennej miłości, przeto złączyliśmy, zjednoczyli i brzmieniem niniejszego łączymy, równamy i jednoczymy domy i rody nasze, herby i klejnoty nasze ze szlachtą i bojarami ziem litewskich, którym były nadane, a pismem potwierdzone i umocnione, za naszem wstawiennictwem, wolnoście, przywileje, ekzempcje i łaski przez najjaśniejszego pana Władysława, z bożej łaski króla polskiego itd. i księcia pana Aleksandra czyli Witolda, wielkiego księcia litewskiego. Z rzeczywistej miłości i braterstwa zjednoczenia dajemy im nasze herby, klejnoty i zawołania, któreśmy od rodziców i przodków naszych otrzymali, aby odtąd i na wieczne czasy mieli oni moc używania, korzystania z nich i posiadania, tak jakoby je od swoich przodków porządkiem urodzenia otrzymali. Niech jednoczy z nami miłość, niech uczyni równymi nam tych, których połączyła wspólność wiary, praw i przywilejów.
Obiecujemy w dobrej wierze, słowem naszem stałem i wiernem, pod czcią i przysięgą, nigdy ich, w żadnych przeciwnościach i potrzebach, nie opuszczać, lecz zawsze, przeciwko wszystkim zasadzkom ich nieprzyjaciół, udzielać im rady i pomocy; przed wspomnianymi zaś panami naszemi łaskawymi, Władysławem królem polskim i Aleksandrem wielkim księciem litewskim, i ich następcami, wszelką możnością i pilnością przyczyniać się, aby prawicę swej hojności dla nich otworzyli, nie przestawali mieć starania o ich pożytek i zasilali ich uprzejmymi względami łask swoich. To samo rzeczeni szlachta i wielmoże ziem litewskich jednakową wzajemnością pod wiarą i czcią, pod słowem wiernem i przysięgą, powinni i nam czynić.
Prałaci, panowie i szlachta ziem litewskich nie zaczną żadnych z kimkolwiek bądź wojen bez zdania i rady naszej i naszych następców; my również, prałaci, panowie i szlachta królestwa polskiego, bez zdania i rady panów i szlachty ziem litewskich z nikim wojen nie rozpoczniemy.
Panowie i szlachta ziem litewskich, oraz ich dziedzice i prawni następcy, nigdy, dopóki żyć będą, nie powinni opuszczać najjaśniejszych a łaskawych panów naszych, Władysława, króla polskiego i Aleksandra, wielkiego księcia litewskiego i ich prawnych następców, królów polskich i wielkich książąt litewskich, lecz owszem, pod wiarą, czcią i przysięgą, będą wiernie stali przy nich z życzliwością, posłuszeństwem, ze wszelką pomocą i radą. Aby zaś każdy z nich posiadł swój dom i tem wyraźniej były poznawane rozdzielność pojedynczych domów i różność herbów, aby to ustanowienie nasze z biegiem czasu przez zapomnienie nie zaginęło, oznajmujemy, że braterskim sojuszem na wieczne czasy połączone są, sprzymierzone, zjednoczone, na własność oddane i związane: - naprzód, dom, herb, ród, klejnot i zawołanie szlachetnych Leliwa z domem i rodem szlachetnego Moniwida wojewody wileńskiego; następnie – herb Zadora z rodem Jawny wojewody trockiego, herb Rawa z rodem Minigajła kasztelana wileńskiego, Lisy z Sunigajłem kasztelanem trockim, Jastrzębcy czyli Łazanki albo Bolesty, zwane Nagory, z Niemirą starostą połockim, Trąby z Hostykiem, Topory z Butrymem, Łabędź czyli Skrzyński z Goliguntem, Poraje z Mikołajem Byliminem, Dębno z Wojciechem Korewą z Szawgocka, Odrowąż z Wyszegierdem, Wadwicz z Piotrem Mondigierdem, Drya z Mikołajem Tawtigierdem, Habdaniec z Janem Gasztoldowym, Połukoza z Wołczkiem Kulwą, Gryfy z Butowdem, Szreniawa z Jadatem, Pobodze z Kalonem, Grzymała z Janem Rymowidowiczem, Zaremba z Ginetem Koncewiczem, Pierzchała z Daukszą, Nowina z Mikołajem Bojnarem, Działosza z Wołczkiem Rokutowiczem, Kopacz z Getowtem, Rola z Dangielem, Syrokomla z Jakubem Minigelem, Kot morski z Wojsznarem Wilkolewiczem, Powała z Jerzym Sangawą, Pomian z Sakiem, Doliwa z Naczkiem, Starża z Twerbutem, Dołęga z Montiwildem, Bogorja ze Stanisławem Wyszyginem, Janina z Wojszymem Danejkowiczem, Bychawa z Monstoldem, Świnki z Andrzejem Downknotowiczem, Kolda z Munimundem Sosznikowiczem, Sulima z Bodywilem, Nałęcz z Koczanem, Łodzia z Mikuszem, Jelitowie z Gierdudem, Korczakowie z Czupą, Biała z Wojdyłą Kuszułowiczem, Wężyk z Koczanem Sukowiczem, Ciołek z Janem Ejwildem, Godziemba ze Stanisławem Butowtowiczem, Osmoróg czyli Geralt z Syruciem z Reszkini. Niech będzie wolno używać i korzystać z tych herbów, klejnotów i zawołań wszystkim im, razem z tymi, którzy z ich rodu prawnie zstępować będą, katolickiej tylko wiary, tak jak by je od swoich prawnych przodków otrzymali.
Aby zaś wszystko powyższe większą trwałość i zabezpieczenie otrzymało, kazaliśmy, z jawnej wiadomości naszej, umocnić niniejsze naszemi pieczęciami. Działo się i dan w mieście Horodle na sejmie wielkim, w dniu 2-go października roku pańskiego 1413-go.
Następna kolumna Do góryŹródło: Akta unii Polski z Litwą, dok. nr 50, Kraków 1932. Horodło, 2 października 1413 roku. Bojarzy litewscy przyrzekają wierność szlachcie polskiej, Koronie polskiej, królowi Władysławowi i wielkiemu księciu Witoldowi, a za wielkiego księcia obiecują przyjąć w razie śmierci Witolda tego, kogo im dadzą król Władysław, lub jego następcy i szlachta polska.
W imię Boże amen. Na wieczną tej rzeczy pamięć. Stworzyciel wszystkich rzeczy, którego oko przenika wszystki rzeczy i wiadomość nigdy nie bywa zagładzona w rzeczach ludzkich, które łacwie z pamięci wypadają, aby tedy pamięć ich została, pismem za wielką swą radą z przeźrzenia to rozrządził, za którego podpomożeniem ordynacje, umowy i sprawy rzeczy bywają zachowane. A tak my Moniwit wojewoda wileński, Jawinis wojewoda trocki, Mingal wileński, Sungal trocki kasztelanowie, Nyemir Osztyk, Butrym Golignit, Mikołaj Bilini, Koreyowa i Wyszygiert, Piotr Montigierd, Mikołaj Towtigerd, Jan Gasztowdow, Wolczko Kulwa, Bussowd Jadath Ralo, Jan Rymowidowicz, Ginent Konczewicz Doxa, Mikołaj Byeinar, Wolsko Kochutowicz, Jakub Mingel, Woyssnar Wirkołowicz, Grzegorz Sangaw, Saka Naczko, Werburth Monstywild, Stanisław Wyszygin, Woyszyn Damenkowicz, Monstold, Andrzej Vknetowicz, Minimunth z Sesnikowicz, Rodwił, Koczan, Miczuch, Gerdud, Czuppa, Woydziłło Koszylowicz, Koczan Sułkowicz, Jan Eywild, Stanisław Buthowthowicz, Surgutes z Reszynek etc. oznajmujemy listem niniejszym, którym to wiedzieć przynależy, wszystkim, którzy teraz są i potym będą, do których wiadomości to przyjdzie, iż acz za najjaśniejszych książąt pana Władysława króla polskiego etc. i Aleksandra Witowda woelkiego książęcia litewskiego, panów naszych najłaskawszych z zwoleniem herby, których używać nie była nam rzecz zwykła za przeciwnym zwyczajem, który u nas był, dla oznaczenia imienia tytułu i szlachectwa naszego, od panów szlachty i przełożonych, który od przodków swych mają, wzięliśmy i do łask, wolności i swobód, k temu jeszcze i przywileje, egzempcje i wiele innych dobrodziejstw i nadania, które nam przez rzeczone pany łaskawe, Władysława króla polskiego i Aleksandra wielkiego książęcia litewskiego szczodrobliwie są nadane i za obroną listów danych są umocnione i za temi listy jesteśmy na wyższy stan podniesieni, i obiecali nam przez otworzyste swe listy jeszcze więcej, ileby mogli, z nawiętrzą pilnością dobro, pożytek i pomnożenie stanu naszego i czci wszędy chcą podwyzszać i nigdy w nieszczęściu i potrzebach naszych nas nie opuszczać, ale zawżdy przeciwko wszystkim nieprzyjacielom naszym i zdradzie i najeździe pomocami, radami i łaskami swemi nam pomagać. Tych rzeczy względem chcąc tak wiele dobrodziejstw i zadziałania oddać i także słuszne wdzięczności pokazać, aby się w nas różność jaka i niewdzięczność i także nierówność w liściech nie pokazała, ale aby zawżdy jednomyślna jedność między nami trwała i wola jedna umysłów, jako jedna chwała Boża i wiara jest chowana, tedy na wespołek wszyscy i osobliwie kożdy z osobna naszemi imiony i za wszystkę szlachtę, bojary, pany i obywatele ziem litewskich, dobrą wiarą i w słowie naszym stałym i wiernym, odłożywszy precz wszystkę chytrość i zdradę, na wiarę i pod przysięgą naszą obiecujemy: nigdy przerzeczonych panów, prełatów, szlachty i przełożonych Królestwa i samego Królestwa polskiego przerzeczonego we wszystkich potrzebach i niefortunach ich nie opuszczać, ale zawżdy im przeciwko wszustkim nieprzyjacielom ich zdradzie i najeździech rady, pomocy i łaski wiernie dodawać i żadnemu zwad, wojen, odpowiedzi przez wiadomości i wolej i zwolenia i dołożenia rady ich i potomków ich nie zadawać, ani czynić, ani zruszać, i przerzeczone pany Władysława króla polskiego i Aleksandra Witowda wielkie książę litewskie i ich potomków, królów polskich i wielkich książąt litewskich, żadnych czasów nie opuszczać żadnym sposobem, ale zawżdy przy nich okrom chytrości i zdrady stać wszystką radą, pomocą i życzliwością. Też obiecujemy, jakośmy wyższej obiecali, iż po ześciu przerzeczonego pana Witowda wielkiego książęcia litewskiego nigdy nie będziemy obierać ani brać na wielkie książę litewskie i za pana, jedno którego przerzeczony pan Władysław król (jeśli będzie dłużej żyw) albo jego potomkowie i prełaci, panowie, szlachta i przełożeni Królestwa polskiego będą rozumieli obrać i postanowić. A także prełaci, panowie i szlachta Królestwa polskiego, gdy przerzeczony król (czego Boże uchowaj) przez płodu i potomstwa swego słusznego zejdzie, przez wiadomości i rady oświeconego pana Aleksandra Witowda wielkiego książęcia litewskiego, jeśli onego przeżywie, i przez naszej woli wybierać nie będą. A iżby potwierdzenia i przestrogi przerzeczone tym więtszą wzięły moc, kazaliśmy pieczęci naszych przyłożeniem to obwarować. Działo się w Hrodle u rzeki Bugu na sejmie walnym dnia wtorego miesiąca października roku Pańskiego 1413.
Następna kolumna Do góry